آزادی تفکر و اندیشه

آزادی از مهمترین ارزشهای جامعه مدرن است و ارزش مشترک برای تمام بشر به شمار می‌آید. آزادی دارای وجوه سلبی وایجابی است. از لحاظ سلبی، آزادی با "نبود مانع" و "فقدان محدودیت" مترادف می‌باشد. در حالی که آزادی از جهت مثبت و ایجابی آن به معنای این است که فرد خودش به دور از فشار نیروهای خارجی توان و قدرت انتخاب و تصمیم‌گیری را داشته باشد.

"آزادی به این مفهوم که شخص خود صاحب اختیار خویش باشد و آزادی به این معنا که کسی مانع گزینش‌های شخص نباشد، دو مفهومند که منطقاً‌ از هم دور نیستند و فاصله‌شان از یکدیگر به همان اندازه است که مطلبی را به طریق ایجابی و سلبی بیان کنیم." (آیزیا برلین) در عین حالی که به آزادی به‌عنوان یک ارزش، در همه جوامع احترام ‌گذاشته مي شود، اما در تعیین حد و حدود آن نظریات و دیدگاه‌های متفاوت و چه بسا متضادی ارائه گردیده‌است.

لیبرالیسم به‌عنوان پرقدرت‌ترین و با نفوذ‌ترین مکتب مدافع آزادی، اعتقاد دارد که از یک طرف زندگی کردن در آزادی مطلق ناممکن است و از جانب دیگر نادیده گرفتن آزادی با اهداف حیات انسانی منافات دارد؛ پس یگانه راه حل این است که برای حفظ حد اقل آزادی تلاش نماییم.

اما این که حد اقل آزادی چیست؟ باز اتفاق نظری در این مورد وجود ندارد. برخی از نظریه ‌پردازان بر این عقیده‌اند که حد اقل آزادی، مقداری از آزادی است که از دست دادن آن تجاوز به جوهر، طبیعت و سرشت انسان‌ها به شمار می‌آید.
به هر حال با همه اختلافاتی که در این زمینه وجود دارد، به نظر می‌رسد، همین که فرد بتواند فارغ از مداخله و یا تهدید، آزار، شکنجه و اجبار دیگران ، زندگی دلخواه خود را انتخاب نماید، به حد اقل آزادی دست یافته است. این مقدار آزادی شامل آزادی عقیده، مذهب، بیان و مالکیت می‌شود و آزادی‌های سیاسی نیز در همین چارچوب مفهوم پیدا می‌کند.

متفکران و نظریه پردازان مدافع حقوق بشر روی دو جنبه آزادی فردی و آزادی مدنی تکیه و تأکید می‌کنند. چون آزادی فردی به شخص امکان می‌دهد تا هرکاری که مایل است انجام بدهد، به شرطی که مانع آزادی دیگران در انجام دادن همان کار نگردد. در آزادی فردی نه شخص به انجام کاری که مایل به انجام آن نیست، مجبور می‌گردد و نه از انجام کاری که مایل است آن را انجام دهد،‌ بازداشته می‌شود.

در ماده سه اعلامیه جهانی حقوق بشر آمده است که:
"هر فردی حق زندگی، آزادی و امنیت شخصی دارد."
منظور از آزادی در اینجا همان آزادی فردی است؛ چون در آزادی مدنی تنها به افراد بالغ جامعه این توانایی داده می‌شود، که آزادانه در اداره و تصمیم‌گیری جمعی سهم بگیرد و به حیث یک عضو فعال و دارای مسوولیت در کارهای سیاسی و اجتماعی مشارکت داشته باشد.

آزادی ابعاد گسترده و وسیعی دارد که از آزادیهای فیزیکی شروع می شود و تاآزادیهای مدنی، اجتماعی و سیاسیی را شامل می شود. قانون اساسی در مورد آزادی و جنبه های مختلف آن چنین مقرر می دارد که:
- آزادي حق طبيعي انسان است. اين حق جز آزادي ديگران ومصالح عامه که توسط قانون تنظيم مي گردد، حدودي ندارد.
آزادي وکرامت انسان از تعرض مصون است.
دولت به احترام وحمايت آزادي وکرامت انسان مکلف مي باشد. "مادهء بيست وچهارم"
- اتباع افغانستان حق انتخاب کردن وانتخاب شدن رادارا مي باشند.
شرايط وطرز استفاده از اين حق توسط قانون تنظيم مي گردد. "مادهء سي وسوم"
- آزادي بيان از تعرض مصون است.
هر افغان حق دارد فکر خود را به وسيلهء گفـتار، نوشتـه، تصـوير ويا وسايل ديگر، بارعايت احكام مندرج اين قانون اساسي اظهار نمايد.
هرافغان حق دارد مطابق به احکام قانون، به طبع ونشر مطالب، بدون ارائه قبلي آن به مقامات دولتي، بپردازد.
احکام مربوط به مطابع، راديو وتلويزيون، نشر مطبوعات وساير وسايل ارتباط جمعي توسط قانون تنظيم مي گردد. "مادهء سي وچهارم"
- اتباع افغانستان حق دارند به منظور تأمين مقاصد مادي ويا معنوي، مطابق به احکام قانون، جمعيتها تأسيس نمايند... "مادهء سي وپنجم"
- اتباع افغانستان حق دارند براي تأمين مقاصد جايز و صلح آميز، بدون حمل سلاح، طبق قانون اجتماع و تظاهرات نمايند. "مادهء سي وششم"
- آزادي و محرمـيت مراسـلات و مـخابرات اشخاص چه به صورت مکتوب باشد وچه به وسيله تلفون، تلگـراف و وسـايل ديگر، از تعرض مصون است.
دولت حق تفتيش مراسلات ومخابرات اشخاص را ندارد، مگرمطابق به احکام قانون. "مادهء سي و هفتم"

آزادی اندیشه
یکی از وجوه آزادی، آزادی اندیشه است و آزادی اندیشه درعین حالی که یکی از مهمترین حقوق بشری به شمار می آید؛ با توجه به گوناگونی فرهنگ ها، باورها واعتقادات درجوامع مختلف، اختلافاتی نیز درتعریف و حدود آزادی اندیشه به وجود آمده است.
ماده 18 اعلامیه جهانی حقوق بشر مقرر می‌دارد:
"هرکس حق دارد که از آزادی فکر، وجدان و مذهب بهره‌مند شود. این حق متضمن آزادی تغییر مذهب یا عقیده و همچنین متضمن آزادی اظهار عقیده و ایمان است و نیز شامل تعلیمات مذهبی و اجرای مراسم دینی است. هرکس می‌تواند از این حقوق، منفرداًً یا مجتمعاً، به‌طور خصوصی یا به‌طور عمومی برخوردار باشد."

ماده 18 میثاق بین‌المللی حقوق مدنی-سیاسی در این زمینه می‌گوید؛
1- هرکس حق آزادی فکر و وجدان و مذهب دارد. این حق شامل داشتن آزادی قبول یک مذهب یا معتقدات به انتخاب خود،همچنين آزادي ابراز مذهب يامعتقدات خود، خواه به طور فردي يااجماعات ، خواه به طور علني يا درخفا در عبادات واجراي آداب واعمال وتعليمات مذهبي مي باشد.
2- هيچ كس نبايد مورد اكراه واقع كه به آزادي او در داشتن ياقبول يك مذهب يامعتقدات به انتخاب خودش لطمه وارد آورد.
3- آزادي ابراز مذهب يامعتقدات را نمي توان تابع محدوديت هايي نمود؛ مگر آنچه منحصرا به موجب قانون پيش بيني شده وبراي حمايت از امنيت ، نظم، سلامت يااخلاق عمومي يا حقوق وآزادي هاي اساسي ديگران ضرورت داشته باشد...
آزادی تفکر واندیشه یکی از دستورات صریح قرآن کریم ویکی از مبانی مهم دعوت پیامبر گرامی اسلام به حساب می آید. قرآن همواره انسان را به عقل وخرد فرا می خواند واورا از توهمات و دنباله روی های بدون دلیل از پدران و نیاکان بر حذر می دارد واندیشیدن وتفکر را یک تکلیف برای انسانهاقلمداد می کند. آنجایی که می فرماید" بگو بنگرید( تفکر کنید) چه در آسمانها و زمین است." با مراجعه به متون اسلامی، آیات و روایات، در می‌یابیم که دین اسلام به اندیشه و تفکر ارزش فوق‌العاده‌ای قایل شده است و آن را در زمره بزرگترین و مهم‌ترین عبادت قرار داده است.

واژه‌های تفکر، تعقل، تفقه و ذکر و تذکر که در مجموع 437 آیه قرآن را به خود اختصاص داده است، همگی بیانگر جایگاه ارزشمند اندیشه و تفکر در دین اسلام می‌باشد و به‌طور متواتر در منابع روايی اهل سنت و شیعه بر اهمیت تفکر در زندگی بشر تأکید گردیده و یک ساعت تفکر بهتر از یک سال عبادت دانسته شده است.

از پیامبر گرامی اسلام نقل شده است که:
- تفکر ساعته خیر من عبادة سنه
- لاعبادة مثل التفکر (پرستشی مانند اندیشیدن نیست.)
- فان‌التفکر حیات قلب البصیر (همانا اندیشیدن مایه زندگانی دل بینا است)

با همه اینها آزادی اندیشه و فکر در اسلام بی حد و مرز نیست. در متون اسلامی از اندیشه به‌عنوان ابزاری برای تعمیق باورهای دینی، شناخت بهتر نظام خلقت و به کارگیری آن‌ها در مسیر رشد، کمال و حیات انسانی یاد گردیده است و از اینرو حدود آزادی اندیشه در اسلام تا جایی است که به اين هدف لطمه نزند و چنانچه فکر و اندیشه به گونه‌ای باشد که به دوری انسان از منبع خلقت بینجامد، دیگر آزادی اندیشه معنا پیدا نمی‌کند. در ماده10 اعلامیه اسلامی حقوق بشر چنین آمده است:
" اسلام دين فطرت است وبه كار گرفتن هرگونه اكراه نسبت به انسان يا بهره برداري از فقريا جهل انسان جهت تغييراين دين به ديني ديگر يا به الحاد جايز نميباشد.درقانون اساسی، اسلام به عنوان دین رسمی مردم افغانستان شناخته شده است، اما پیروان سایر ادیان در تبعیت از دین و اجرای مراسم دینی شان در حدود احکام قانون آزاد می باشند.مادهء دوم قانون اساسی چنین صراحت دارد:"دين دولت جمهورى اسلامى افغانستان، دين مقدس اسلام است.
پيروان سايراديان در پيروى از دين واجراي مراسم ديني شان در حدود احكام قانون آزاد مي باشند."

علاوه بر موارد فوق مادهء هفتم قانون اساسی که می گوید:
"دولت منشورملل متحد، معاهدات بين الدول، ميثاق هاى بين المللى كه افغانستان به آن ملحق شده است و اعلاميـهء جهاني حقوق بشر را رعايت مى كند." تااندازه زیادی به آزادی تفکر و اندیشه احترام گذاشته است.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: